“Voor een schip zonder roer is iedere wind tegenwind”
Een bons bij een Botterstichting. Dat is toch bijzonder. Een bons is een visserijschip dat lijkt op een schokker. Met schokkers werd op de hele Zuiderzee gevist. Schokkers zijn op diverse plaatsen langs de Zuiderzee gebouwd. Er ontstonden in de loop van de tijd verschillende vormen. Bijvoorbeeld de Vollenhovense schuit, een betrekkelijk scherp gebouwd scheepje en niet te diep stekend, bestemd voor de ondiepe Vollenhovense haven. Iets zuidelijker was er de Bons met haar zeer bolle wangen, waarvan het zijaanzicht al enigszins aan de botter doet denken. Voor Elburger vissers was de bons een zeer handig scheepje omdat het een uitstekende laagwatervisser was en een snelle zeiler die licht over de gronden woei.
De bons EB 39
In 1913 gaf Hannes Broekhuizen scheepstimmerman Schepman uit Kampen de opdracht een nieuwe Bons te bouwen. In april werd de bons EB 39 afgeleverd voor 1450 gulden. Hannes viste voornamelijk met haring- en spieringnetten, kubben en kuil. In 1924 vertrok Hannes met zijn gezin naar Emmen om een groentehandel te beginnen. De bons gebruikte men in die periode meerdere keren om kool te halen uit Broekerhaven. Ook werd de bons wel verhuurt. In 1925 verkocht hij de bons aan Wijnand Westerink Czn. Wijnand viste met diverse knechten op bot, all, spiering, garnalen en haring. In 1936 kwam zijn toen veertienjarige zoon aan boord en besloot hij om gedurende de lange najaarsnachten niet meer te gaan vissen. In oktober en november maakten vader en zoon wekelijks een of twee reizen naar Broekerhaven om kool te halen. In 1958 verkocht Wijnand Westerink de bons als pleziervaartuig aan K. Vlaanderen uit Huizen. Deze doopte de bons tot ‘Jonge Pieter’.
Zuiderzeemuseum
Het Zuiderzeemuseum kocht in 1968 de ‘Jonge Pieter’ aan voor 2000 gulden. Het museum had eerder al twee bonzen in bezit gehad, maar deze waren inmiddels gesloopt vanwege onvoldoende financiële middelen om ze te restaureren. Begin jaren negentig dreigde deze bons ook hetzelfde te overkomen als zijn twee voorgangers. Tot restauratie kwam het nooit en ze stond vele jaren naast de hellingschuur bij de Markerhaven van het Buitenmuseum. Om verder verval te voorkomen werd de bons in 1992 naar de loods van werf Stofberg te Enkhuizen overgebracht. De reddingsactie voor de bons kwam uiteindelijk uit Elburg. De kennis en ervaring van de Stichting tot behoud van Elburger Botters deed de directie van het Zuiderzeemuseum overstag gaan om de bons in bruikleen af te staan met als doel een grondige restauratie.
Stichting ‘De laatste Bons EB 39’
In 1993 richtten vier Elburgers de stichting op; Henk Hulst, Ben Huisman, Herman Hulst en Hans van den Pol. Ze gingen een bruikleenovereenkomst aan met het Zuiderzeemuseum ‘voor de periode van tien jaar, die stilzwijgend wordt verlengd met telkens een periode van vijf jaar’. Op 6 september 1997 werd de bons weer thuis gebracht; versterkt met een ijzeren frame, op een zandschip. De bons kreeg onderdak in een loods van Papirolux en middels vele giften van fondsen, bedrijven, instellingen, gemeente en provincie kon de restauratie beginnen. Die werd gedaan door werf Nieuwboer uit Spakenburg onder het toeziend oog van Henk Petersen (De Non) en vrijwilligers van de Botterstichting. Op 6 september 2001 werd de totaal gerestaureerde bons EB 39 te water gelaten.
Hoe ontstond stichting ‘De Laatste Bons EB 39’
Henk Hulst, bij leven al een legende, een man met een missie sprak Ben Huisman aan. “Ben, ik heb een nieuw project, speciaal voor jou. Je weet toch dat verhaal over het Zuiderzeemuseum? Die bons weet je wel?” Ben wist van niks, maar dat was niet belangrijk, het ging erom om de voorzitter van het lijf te houden, want tijd kostte niks volgens Henk en daar had Ben toch andere ideeën over. Henk vervolgde zijn verhaal, “Ben luister, ze willen mij het schip voor niks geven”. Ben vond dat al een hele opluchting, want normaal koste het altijd geld, maar bleef wel achterdochtig. “Ben, ik heb ook al iemand die hem hier in Elburg wil afleveren.” “Vaart hij dan niet?” vroeg Ben. “Nou nee” zei Henk, “dat niet. Het museum vond het een goed idee om het schip buiten zachtjes te laten wegrotten, en dat kan natuurlijk niet. Het is de allerlaatste bons.”
“Was hij slecht dan?” vraagt Ben waarop het aarzelende antwoord “Nou dat niet, maar drijven doet ie niet meer” kwam. En Ben zag mogelijkheden het project alsnog te laten afborrelen en vroeg “Waarom de laatste bons? Er zijn zat botters, waarom dan de laatste bons?” Henk stak van wal met een lang verhaal en het tragische lot van de bons en zo was Ben een half uur later de Voorzitter geworden van de ter plaatse opgerichte stichting ‘De Laatste Bons EB 39’.
Ben probeerde het toch voor de laatste keer: “Als het niet de laatste bons is, wat dan?” “Dan steken we die, als we die alsnog vinden, in de fik” was het ferme antwoord van Henk.
Uit 40 jaren behoud Elburger botters, Dirk Huizinga
| Naam | Eigenaar | van | tot | Gebruik | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| EB 39 | H. Broekhuizen | Elburg | 1913 | – | 1924 | visserij |
| EB 39 | W. Westerink | Elburg | 1925 | – | 1957 | visserij |
| EB 39 ‘Jonge Pieter’ | K. Vlaanderen | Huizen | 1958 | – | 1959 | recreatie |
| EB 39 ‘Jonge Pieter’ | J.R. Olie | Santpoort | 1959 | – | 1968 | recreatie |
| EB 39 ‘Jonge Pieter” | Zuiderzeemuseum | Enkhuizen | 1968 | – | 1992 | museaal |
| EB 39 | Stichting de Laatste Bons | Elburg | 1993 | – | 2005 | recreatie |
| EB 39 | Stichting tot Behoud van Elburger Botters | Elburg | 2005 | – | heden | recreatie |
| Technische gegevens | |
|---|---|
| Werf | Schepman, Kampen |
| Bouwjaar | 1913 |
| Materiaal, bouwwijze | Eiken, karveel |
| Lengte | 12,00 meter |
| Breedte | 4,00 meter |
| Diepgang | 0,80 meter |
| Masthoogte | 12,50 meter |
| Motor | |
| Varend monument | 1182 |
| Thuishaven | Elburg |
Onze erfgoedtopper de Bons EB 39 in de Spiegel der Zeilvaart nr2-2022 (link)